انواع مختلف دار قالیبافی

اصلی ترین وسیله بافت فرش دستباف دار قالی است که سایر اجزا روی آن سوار می شوند و با اتصال آنها به یکدیگر و مجموعه کار آنها با یکدیگر بافنده گره های فرش را می بافد و در نهایت فرش بافته می شود. از این رو, ساختمان دار قالی و اجزای آن و البته آگاهی و شناخت آنها از ضرورت بالایی برخوردار است.

ساختمان دار قالی عبارت است از چهار چوبه‌هایی به شکل مستطیل از جنس چوب یا فلز و سایر متعلقات آن از قبیل پایه، نیمکت و چرخ دندانه‌های مربوطه. دارهای قالیبافی ابعاد مختلفی دارند، اما از نظر کارایی با یکدیگر متفاوت هستند. از آنجائیکه بافت قالی گره دار، مرحله‌ای پیشرفته تر از سایر دستبافت‌های بی گره است، لذا در ساخت بسیاری از ابزارهای بافندگی آن، از ابزارها و وسایل بافت سایر دستبافت‌ها استفاده شده است. دارهای قالیبافی تفات چندانی با دارهای بافندگی گلیم، جاجیم و غیره نداشته‌اند، اما به مرور زمان تا حدودی پیشرفته تر و کامل تر گردیدند.

اجرای اصلی انواع دارهای قالی بافی جدید و قدیم:

سردار: وظیفه مهار چله‌ها را بر عهده دارد و در بالای دار قرار می‌گیرد

زیر دار: مانند سر دار وظیفه مهار چله‌ها را بر عهده دارد و در پایین دار قرار می‌گیرد

راست روها: در دو سمت دار قالی قرار می‌گیرند و وظیفه نگهداری و مهار سر دار و زیر دار را دارند

فندک: در پایین سر دار و به موازات آن و معمولاً با فاصله‌ای حدود ۳۰ الی ۵۰د سانتیمتر از آن قرار دارد و به جای سر دار چله‌ها را مهار می‌کند؛ و در برخی از دارها مانند دارهای معروف به تبریزی از ابتدا تا انتهای بافت بر روی دار حضور دارد، ولی در دارهای مرسوم به فارسی بسته به شیوه و سنت بافت، زمان حضور آن متفاوت است.

چوب کوجی :در میانه دار قالی و جلوی چله‌ها قرار می‌گیرد و با مهار چله‌های زیر به کمک نخی به نام نخ کوجی وظیفهٔ مهم جلو گیری از کجی فرش را عهده‌دار است. از این وسیله اغلب در دارهای قالیبافی معروف به فارسی استفاده می‌شود.

چوب هاف :در لا به لای چله‌ها قرار گرفته، محدوده حرکت آن از زیر سر دار تا پشت چوب کوجی می باشد. وظیفه چوب هاف حفظ و تشدید فاصله و زیر و رو (ضربدر) در میان چله‌ها است، و با قابلیت حرکت به سمت بالا و پایین، ردیف ضربدرها را نیز به بالا و پایین حرکت داده و موجب تسهیل عملیات پودکشی می‌شود.

زیر سری کوجی :عبارت است از دو قطعه چوب و شاید هر وسیله‌ای دیگر که معمولاً بین راست روها و چوب کوجی قرار می‌گیرند تا ضمن کمک به کشیدن چوب کوجی به سمت جلو، چله‌های زیر را نیز همراه آن به بیرون از ریف چله‌ها هدایت نماید.

گوه: وسیله‌ای است عموماً به شکل مثلث که در محل اتصال سر دار و زیر دار با راست روها قرار گرفته و با ایجاد فشار و با بالا و پایین بردن سردار و زیر دار در نهایت، وظیفه شل و سفت کردن چله‌ها را عهده‌دار است و معمولاً در دارهای چوبی استفاده می‌شود.

پیچ: دو عدد پیچ در بالای سر دار همان وظیفه گوه را بر عهده دارند و می‌توان با چرخاندن آنها یا سردار را بالا و پایین برده، و در نهایت چله‌ها را شل و سفت کرد، ویا این عمل را بالا و پایین بردن فندک و حتی بعضاً زیر دار، انجام داد.

اهرم بالا: وسیله چرخاندن سر دار را به عهده دارد و فقط در دارهای متحرک مانند دارهای مرسوم به (کرمانی) از آن استفاده می‌کنند.

اهرم پایین: وسیله چرخاندن زیر دار را به عهده دارد و فقط در دارهای متحرک مانند دارهای مرسوم به (کرمانی) دیده می‌شود.

کمان: قطعه چوبی است که اغلب به شکل کمان می‌باشد و همراه دو عدد طناب که در دو سوی آن بسته شده و به کمک دو عدد چوب شبیه چوب کوجی که یکی به چله‌های زیر، و دیگری به چله‌های رو بسته شده، می‌توان چله‌ها را در دارهای کمان‌دار جابه‌جا کرد و عملیات پود کشی را انجام داد

سه‌پایه :این وسیله فقط در برخی از دارهای زمینی تعبیه می‌شود و مانند زیر سری کوجی، همان عمل را به نحو دیگری انجام می‌دهد. علاوه بر آن بافندگان توپک‌های خامه‌های قالیبافی را نیز از آن آویزان می‌کنند.

دسته‌بندی دارهای قالی بافی

گروه ۱:دارهای قالی بافی را باید به دو گروه افقی (زمینی) و عمودی (ایستاده) تقسیم کرده‌اند. دارهای زمینی فقط یک گروه از دارهای زمینی را شامل می‌شود و دارهای ایستاده یا عمودی دارهایی به نام‌های فارسی، ترکی، یا کرمانی هستند. کل دارهای قالی بافی را در سه نوع دار خلاصه می‌کنند:

۱- دارهای فارسی را ویژه مناطق فارسی باف، ۲ -دارهای ترکی را ویژه مناطق ترک زبان و آذربایجان، و۳ – دارهای کرمانی نیز دارهایی است که در منطقه کرمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گروه۲: دارهای زمینی و ایستاده آنها را به دو گروه ثابت و متحرک دسته‌بندی کرده‌اند. دارهایی که قابل انتقال از مکانی به مکان دیگر هستند را از نوع دارهای متحرک می‌دانند و دارهایی که قابلیت نقل و انتقال ندارند و پایه‌های آنها در زمین فرورفته و ثابت شده است را از نوع دارهای ثابت می‌نامند.

گروه۳:اگر دار قالی به شیوه ترکی چله کشی شود به دلیل قابلیت گردش چله‌ها بر روی دار، باید آنها را دار متحرک دانست و دارهایی را که به شیوه فارسی چله کشی می‌شوند، به دلیل عدم امکان گردش چله‌ها بر روی دار، باید دارهای ثابت نام نهاد و اگر نحوه چله کشی و بافت فرش به گونه‌ای باشد که همزمان با بالا آمدن فرش و رج‌های آن بافنده نیز حرکت کرده و به سمت بالا رود، دار از نوع متحرک است (مانند دارهای کلاردشت) و اگر نیاز به جابجایی بافنده نباشد از نوع ثابت است.

اشکال اصلی روش طبقه‌بندی در همه این قبیل دسته‌بندی‌ها در این است که از ابتدا هیچ توجهی به عنوان این بحث نگردیده است. در واقع ما به دنبال طبقه‌بندی دارهای قالی هستیم و به عبارتی تمامی طبقه‌بندی‌ها هیچ نگاه مؤثری به ساختمان اصلی دار قالی نداشته‌اند.

در اینجا می‌توان تمامی دارهای قالی و نامگذاری آنها را از ابتدا تا انتها با توجه به مراحل ساخت و پیشرفت آنها به این ترتیب طبقه‌بندی نمود:

دارها ی زمینی (اعم از کمان‌دار یا بدون کمان) که به طور کامل فاقد راست رو هستند و چله کشی بر روی دار انجام می‌پذیرد.

دارهای عمودی ثابت (فاقد راست رو و چله کشی بر روی دار انجام می‌پذیرد) که البته می‌توانستند کمان‌دار باشند.

دارهای عمودی متحرک فاقد راست رو (که چله کشی به شیوه معرمف به فارسی برای انجام آن می‌گردید) که البته کمان‌دار بوده و هستند.

دارهای عمودی متحرک دارای راست رو (که چله کشی به شیوه معروف به فارسی برای آن انجام می‌گردد) که البته کمان‌دار بوده و هستند.

دارهای عمودی ثابت با راست رو (با چله کشی فارسی که می‌توانستند کمان‌دار باشند که البته امروز دیگر نیستند) سایر دارهای قالی به هر نوع که مشاهده شوند در ذیل هر یک از انواع مذکور قرار می‌گیرند. حتی دارهایی که برای بافت قالی‌های حجمی از آنها استفاده می‌شود خارج از این طبقه‌بندی قرار نداشته و فقط در ظاهر دار تغییر یافته است.

سجاده, سجاده فرش, فرش سجاده ای, فرش مسجدی, سجاده نماز, سجاده نماز مسجد, فرش محرابی, خرید فرش سجاده ای, فروش فرش سجاده ای, قیمت فرش سجاده ای, خرید سجاده, فروش سجاده, قیمت سجاده